80 lat temu niemieccy okupanci deportowali do nowo utworzonego obozu KL Auschwitz pierwszą grupę 728 Polaków, więźniów politycznych przetrzymywanych wcześniej w więzieniu w Tarnowie. Transport, wiozący przede wszystkim młodych ludzi, często aresztowanych przy próbie przekroczenia granicy celem przedostania się do tworzonej tam armii polskiej, dotarł na miejsce 14 czerwca 1940 roku. Data ta jest jednym z symboli męczeństwa narodu polskiego.
Od 2006 roku 14 czerwca obchodzimy Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych i Obozów Zagłady. Zanim do tego doszło, głównie z inicjatywy byłych więźniów z pierwszego transportu, Powiat Oświęcimski aktywnie wspierał społeczne inicjatywy upamiętniające tę bolesną dla Polaków rocznicę.
W 2004 r. samorząd powiatowy był jednym z sygnatariuszy Apelu do władz Rzeczpospolitej Polskiej o ustanowienie 14 czerwca Dniem Pamięci o polskich ofiarach hitlerowskich obozów koncentracyjnych oraz 27 stycznia Dniem Pamięci o Holokauście w Polsce. W Apelu podkreślono, że w latach 1940-1945 deportowano do KL Auschwitz około 150 tysięcy Polaków, spośród których blisko 75 tysięcy poniosło śmierć w tym obozie. Pamięć o nich musi być po wsze czasy zachowana! – zaakcentowano w dokumencie.
Podczas obchodów 64. rocznicy deportacji do KL Auschwitz pierwszego transportu polskich więźniów politycznych odsłonięto przy budynku byłego Monopolu Tytoniowego (w którym Niemcy umieścili przywiezionych, obecnie jeden z obiektów Małopolskiej Uczelni Państwowej) tablicę (na zdjęciu) upamiętniającą to wydarzenie. Jednym z jej fundatorów był Powiat Oświęcimski, który współpracował przy organizacji rocznic od początku swego istnienia.
Warto zauważyć, że tak ważna data została doceniona na szczeblu samorządowym, zwłaszcza Tarnowa i Powiatu Oświęcimskiego, znacznie wcześniej niż dokonały tego władze krajowe.
O rocznicach pamiętali początkowo głównie byli więźniowie z pierwszego transportu, organizując w tym dniu spotkania koleżeńskie w Tarnowie i Oświęcimiu. Przez ponad 60 lat od zakończenia II wojny światowej państwo polskie nie podjęło działań upamiętniających, w oficjalnej formule, transport do obozu KL Auschwitz pierwszych Polaków zarazem pierwszych więźniów tego kombinatu śmierci.
Widząc tę sytuację, żyjący jeszcze ocaleni więźniowie wyszli z inicjatywą założenia Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Rodzin Oświęcimskich. Podczas zebrania założycielskiego w Oświęcimiu w 1998 r. listę obecności otwiera Jerzy Bielecki, były więzień KL Auschwitz nr 243 (numer z pierwszego transportu). Jego brawurowa ucieczka z obozu w 1944 należy do najbardziej spektakularnych tego typu akcji w historii KL Auschwitz. W obozie poznał swoją miłość, Żydówkę z Łomży, Cylę Cybulską, której rodzinę zamordowano w komorach gazowych. Podczas potajemnych spotkań Jerzy obiecał Cyli, że wydobędzie ją z obozu. 21 lipca 1944 r. w przebraniu SS-Rottenführera (mundur zdobył jego przyjaciel pracujący w magazynie) odebrał Cylę z pracy pod pozorem zaprowadzenia jej na przesłuchanie. Tak zakamuflowani wydostali się na wolność. Choć los ich rozdzielił oboje przeżyli wojnę.
Po wielu latach od wspomnianych wydarzeń Jerzy Bielecki został prezesem honorowym Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Rodzin Oświęcimskich. W 1999 r. Stowarzyszenie zorganizowało obchody rocznicy pierwszego transportu. Od tego momentu uroczystości rocznicowe stały się wydarzeniem cyklicznym, a ustanowienie 14 czerwca Narodowym Dniem Pamięci nadało uroczystościom bardziej oficjalny charakter. Z biegiem lat główny ciężar działań organizacyjnych przejęło Muzeum Auschwitz. Społeczny, otwarty charakter komitetu organizacyjnego został jednak zachowany. Grono współorganizatorów systematycznie się powiększa.
Władze Powiatu Oświęcimskiego podtrzymują tradycję swego partnerstwa w organizacji obchodów. W latach 2017 i 2018 miały one szczególne, powiatowe akcenty związane z organizacją przez Powiat Muzeum Pamięci Mieszkańców Ziemi Oświęcimskiej.
Nieprzypadkowo list intencyjny w sprawie współprowadzenia Muzeum podpisano z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego 14 czerwca 2017 r., w 77. rocznicę przybycia do KL Auschwitz pierwszego transportu polskich więźniów politycznych. Dokładnie rok później, w pomieszczeniach wystawy „Klisze pamięci. Labirynty”, sfinalizowano ideę współprowadzenia Muzeum podpisując z Ministrem Kultury stosowną umowę. Tłem dla tego wydarzenia, mającym rangę symbolu, był cykl przejmujących rysunków, o tematyce obozowej, autorstwa Mariana Kołodzieja, byłego więzienia KL Auschwitz nr 432 (pierwszy transport).
Tegoroczne obchody przejdą do historii ze względu na znamię towarzyszącej im pandemii koronawirusa. Rocznica zapowiadała się wyjątkowo uroczyście. Covid-19 zweryfikował te plany, przenosząc główne działania w obszar on-line. Ma to też dobrą stronę. Internet wypełni się specjalnie przygotowanym na tę okazję przekazem i utrwali w przestrzeni wirtualnej ideę Tego Dnia. Najważniejsza przecież jest pamięć.
O tegorocznych uroczystościach także tutaj:
https://www.muzeumpamieci.pl/14czerwca/
J.Ch.
Fot. RL
