Podczas projektowania i wdrażania polityk publicznych, rządy mogą być zmuszone do nabycia prywatnie posiadanych gruntów lub innych nieruchomości. W niektórych przypadkach, rządy mogą również być zmuszone do tymczasowego przejęcia własności własności prywatnej dla celów publicznych, takich jak budowa dróg lub obiektów użyteczności publicznej. Państwo ma prawo do przejęcia własności prywatnej w celu wykorzystania jej do celów publicznych poprzez wywłaszczenie i przyznanie tytułu własności rządowi. Chociaż uprawnienia te są niezbędne dla rządów do realizacji ich celów społecznych i gospodarczych, mogą być bardzo ryzykowne dla właścicieli gruntów. Dlatego ważne jest, aby zarówno prywatni właściciele, jak i rządy rozumiały zakres tych uprawnień i sposób ich legalnego wykonywania. Zasady te mają ogólne zastosowanie w każdej jurysdykcji; jednak szczegóły będą się różnić w zależności od obowiązujących przepisów. Na przykład, może istnieć inna terminologia lub unikalne definicje w statutach każdego rejonu obejmujące domenę eminentną, powagę rzeczy osądzonej, standard uczciwej wartości rynkowej vs. standard zasady kosztów vs. standard hybrydowy (i wiele innych odmian).
Podstawa prawna wywłaszczenia
Podstawy prawne wywłaszczenia często znajdują się w konstytucyjnych uprawnieniach rządu, statutach lub regulacjach. Uprawnienia do wywłaszczenia można znaleźć w konstytucji danego kraju, ustawach lub lokalnych przepisach regulujących korzystanie z domeny eminentnej lub prawa rządu do zabrania prywatnej własności dla celów publicznych. Wywłaszczenie jest funkcją suwerenną, a uprawnienie rządu do wywłaszczenia prywatnej własności wynika z jego nieodłącznego uprawnienia do promowania ogólnego dobra. Rządy polegają na uprawnieniach wywłaszczeniowych w celu nabycia ziemi lub innych nieruchomości dla celów publicznych, takich jak budowa dróg lub obiektów publicznych, takich jak szpitale czy szkoły. Wywłaszczenie nie jest ograniczone do działań rządu podejmowanych dla celów publicznych. Niektóre wywłaszczenia podejmowane są z powodów czysto komercyjnych, takich jak budowa przedsiębiorstwa państwowego, np. zakładu użyteczności publicznej. W innych przypadkach rząd może być zaangażowany w mieszaną działalność komercyjną/publiczną, np. gdy linia lotnicza danego kraju prowadzi zarówno loty komercyjne, jak i publiczne.
Rodzaje wywłaszczeń
- Na autostradę lub system transportu publicznego: Ten rodzaj wywłaszczenia jest podejmowany w celu publicznym, który prawdopodobnie przyniesie ogólne korzyści dla społeczeństwa. Rząd albo sam zbuduje autostradę, albo zleci jej budowę stronie prywatnej.
- Dla systemu wytwarzania lub przesyłania energii elektrycznej: Wywłaszczenia te podejmowane są dla celu publicznego, jakim jest zapewnienie energii elektrycznej w wystarczającej ilości i po rozsądnych kosztach. Rząd zazwyczaj sam buduje linie przesyłowe.
- Dla obiektu lub usługi publicznej: Ten rodzaj wywłaszczenia jest podejmowany dla celu publicznego, takiego jak budowa szpitala lub świadczenie usług wodno-kanalizacyjnych.
- Na rzecz przedsiębiorstwa państwowego: Przedsiębiorstwo państwowe będzie często wywłaszczać grunty na takie cele publiczne jak budowa nowej fabryki lub rozbudowa istniejącej.
Środek zapewniający sprawiedliwą wartość rynkową
Wysokość odszkodowania, jakie otrzymuje właściciel ziemi, jest często źródłem wielu kontrowersji. Jednakże prawo ustanowiło proces ustalania uczciwej wartości rynkowej, którego zarówno rząd, jak i właściciel ziemi muszą przestrzegać. Rząd określi kwotę odszkodowania, a następnie zaoferuje ją właścicielowi ziemi. Właściciel ziemi ma prawo przyjąć lub odrzucić tę kwotę. Jeśli właściciel ziemi odrzuci kwotę, rząd musi postępować zgodnie ze ścisłą procedurą określoną w statucie. Jeśli właściciel ziemi akceptuje kwotę, właściciel ziemi i rząd zawierają wiążący kontrakt na kwotę odszkodowania. Oznacza to, że każda ze stron może zostać pozwana, jeśli kwota odszkodowania nie zostanie wypłacona.
